ارگونومی چیست و هر آن چه باید درباره آن بدانید

اکثر مردم فکر می‌کنند که ارگونومی (ergonomics) فقط منحصر به طرز نشستن یا سیستم کنترل ابزارهای مختلف است؛ در حالی که هر جا نقشی از انسان باشد، ارگونومی هم وجود دارد. در نتیجه بنا بر گفته کریس آدامز (Chris Adams)، ارگونومی در همه جا پیدا می‌شود.

حتما اکثر شما واژه ارگونومی را تا به حال شنیده یا دیده‌اید؛ اما هنوز کسانی هستند که آشنایی کامل با مفهوم ارگونومی ندارند. به طور ساده ارگونومی باعث کاهش آسیب‌های شغلی و هزینه‌های درمانی می‌شود؛ هم‌چنین بهره‌وری و کیفیت محصول را افزایش داده و باعث بهبود سلامت افراد هم می‌شود. 

از همین رو اگر شما هم به دنبال افزایش بهره‌وری در کارتان هستید، پیشنهاد می‌کنیم که مسئله ارگونومی را جدی بگیرید. ما در این مقاله علم ارگونومی را به طور کامل شرح داده و انواع آن را به شما معرفی می‌کنیم. هم‌چنین اهمیت و مزایای ارگونومی در کسب‌وکار را نیز معرفی کرده و اصول آن را در محیط کار نام می‌بریم.

ارگونومی چیست؟

کلمه ارگونومی یونانی است و از دو واژه کار« ergon»  و قوانین طبیعی « nomoi» تشکیل شده است. با توجه به معنای کلمه ارگونومی، می‌توانیم به معنای ساده، ارگونومی را دانش شناخت کار و رابطه افراد با آن کار معرفی کنیم.

حتما شما هم در اطرافیان یا در رسانه‌های مختلف، آسیب‌های شغلی در انواع مشاغل را دیده و شنیده‌اید. اکثر افراد روزانه به دلیل شرایط شغلی‌شان، به طور ناخواسته باعث آسیب به بدن می‌شوند. طبیعی است شخصی که به طور دائم پشت میز می‌نشیند، پس از مدتی دچار آرتروز یا مشکلات در ستون فقرات شود. هم‌چنین افرادی که در محیط‌های کارخانه‌ای یا صنعتی فعالیت می‌کنند، به طور طبیعی دچار حوادث دردناکی بر اثر کار با ماشین آلات صنعتی می‌شوند.

در حالی که اگر همین افراد از الگوی ارگونومیک مناسب استفاده کنند، بسیاری از این آسیب‌ها به حداقل می‌رسد. پس می‌توان مهم‌ترین تعریف ارگونومی را هم این گونه بگوییم که:

ارگونومی علاوه بر افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول و خدمات، بر زندگی شخصی و سلامتی افراد هم تاثیر می‌گذارد.

از طرفی ارگونومی به مطالعه کار و چگونگی انجام آن به منظور افزایش بهره‌وری می‌پردازد. ارگونومی نه تنها در مورد محصولات به کار گرفته می‌شود؛ بلکه در طراحی خدمات و فرآیندها هم به کمک افراد می‌آید.

در ارگونومی علوم مختلفی از جمله آنتروپومتری، بیومکانیک، مهندسی مکانیک، مهندسی صنایع، طراحی صنعتی، طراحی اطلاعات، فیزیولوژی، روان‌شناسی و حرکت شناسی استفاده می‌شود که به کارگیری همه آن‌ها، منجر به بهبود روند کار می‌شود.

اهمیت و مزایای ارگونومی

طبق گفته کارشناسان، ارگونومی به عنوان ماهیت و هویت کار شناخته شده و در هر مکان و وسیله‌ای وجود دارد؛ اما این ارگونومی خوب و بد است که نتایج مثبت و منفی را به همراه دارد. به همان میزان که ارگونومی خوب تاثیر مثبت می‌گذارد، ارگونومی بد هم منجر به خسارات جانی و مالی می‌شود. اما مهم‌ترین مزایای ارگونومی خوب به شرح زیر است:

۱.افزایش کیفیت محصول و بهره‌وری نهایی با استفاده از ارگونومی

۲. بهبود روحیه و سلامت کارمندان

۳.کاهش غیبت کارکنان و افزایش تعامل بین آن‌ها

۴. افزایش سطح ایمنی محل کار

۵. کاهش هزینه‌ها و خسارات و در نتیجه بهبود شرایط اقتصادی

انواع ارگونومی

انجمن بین‌المللی ارگونومی، سه حوزه مختلف ارگونومی فیزیکی، شناختی و سازمانی را برای ارگونومی مشخص کرده است که در ادامه به معرفی هرکدام می‌پردازیم:

ارگونومی فیزیکی

یکی از رایج‌ترین انواع ارگونومی، ارگونومی فیزیکی است. ارگونومی فیزیکی به آناتومی و تناسب اندام، خصوصیات روان‌شناختی و بیوشیمیایی انسان در ارتباط با فعالیت‌های جسمی می‌پردازد. به این صورت که در ارگونومی فیزیکی، طراحی محصولات و تاثیر آن‌ها بر شرایط جسمی را بررسی می‌کنیم. مثلا مکان مناسب برای صندلی‌ها و میزها را انتخاب کرده و کیبوردهای راحت‌تری را در اختیار کارکنان قرار می‌دهیم.

مهم‌ترین توصیه‌ها در حوزه ارگونومی فیزیکی به شرح زیر است:

۱. حفظ قوس طبیعی کمر در هنگام انجام فعالیت‌های مختلف با قرارگیری یکی از پاها جلوتر از پای دیگری در حالت ایستاده

۲. نحوه نشستن درست برای جلوگیری از حالت‌گیری کمانی کمر

۳. چمباتمه زدن بر زمین به جای خم کردن کمر در هنگام برداشتن اشیا روی زمین

۴. تنظیم حالت گردن در امتداد خط ستون فقرات

۵. حالت صحیح بازو با ایجاد زاویه ۹۰ درجه در ناحیه آرنج

۶. تغییر هر چند وقت یک بار حالت بدن و تنظیمات صندلی، در صورت نشستن مدت طولانی بر صندلی

ارگونومی شناختی

ارگونومی شناختی مرتبط با فرآیندهای ذهنی مختلف مانند ادراک، حافظه، استدلال و پاسخ حرکتی می‌شود و بر تعامل بین انسان و سایر عناصر سیستم تاثیر می‌گذارد. ارگونومی شناختی بر اجزای شناختی تاکید کرده و حتما در محیط‌های به شدت ایمن به کار گرفته می‌شود. هم‌چنین بهترین نوع ارگونومی برای محیط‌های پیچیده و تغییرپذیر است و در وضعیت‌های خطرناک، بسیار ضروری است. ارگونومی شناختی در نیروگاه‌های هسته‌ای، سیستم‌های کنترل ترافیک هوایی و موارد پزشکی کاربرد فراوانی دارد.

ارگونومی سازمانی

ارگونومی سازمانی بر خلاف ارگونومی فیزیکی، مربوط به یک شخص نیست؛ بلکه به بهینه‌سازی و راحتی کل سازمان بستگی دارد. در ارگونومی سازمانی، روش‌های مناسبی برای بهبود روابط گروهی، بهبود ارتباطات، افزایش خروجی‌ها، بهبود کیفیت کار، مدیریت منابع خدمه و طراحی زمان‌های کاری ارائه می‌شود. در واقع تمامی هدف ارگونومی سازمانی، طراحی محیط کار مطلوب برای خروجی‌های باکیفیت است.

ارگونومی در محیط کار به چه صورت است؟

یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش کارایی و بهره‌وری در کار، فضای کاری و تجهیزات نامناسب برای کارمندان است. زمانی که شرایط مطلوب برای کار وجود نداشته باشد، احساس خستگی، نا امیدی و عدم تمرکز در بین کارمندان به وجود می‌آید. از همین رو لازم است که در ابتدا ارگونومی خوب را در محیط کاری‌تان ایجاد کنید.

اما توجه داشته باشید که منظور از ارگونومی در محیط کار، فقط چیدمان صندلی و استفاده از صفحه کلید مناسب نیست؛ بلکه عناصر مختلفی تاثیر مستقیم بر بهره‌وری و روحیه کارمندان می‌گذارد. از مهم‌ترین اصول ارگونومی در محیط کار می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

خرید بهترین تجهیزات اداری بر اساس اصول ارگونومی

استفاده از تجهیزات ارگونومیک، یکی از موثرترین عوامل در بهبود بهره‌وری و سلامت افراد است. رایانه، نمایشگر، صفحه کلید، ماوس، مبلمان و صندلی مهم‌ترین ابزارهای کار هستند که ارگونومیک بودن و چیدمان آن‌ها در بهبود سلامت و بهره‌وری تاثیر می‌گذارند؛ از همین رو باید با بهترین کیفیت و استاندارد لازم خریداری شود. مثلا صفحه کلید مناسب، باعث افزایش سرعت تایپ و در نتیجه افزایش سرعت کار می‌شود.

اطمینان از ایمنی محل کار

برطرف کردن موانع و خطرها در محیط کار، یکی از مهم‌ترین اصول در طراحی ارگونومیک محیط کار است که سلامت کارمندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حفظ وضعیت بدنی صحیح و مناسب

یکی اصلی‌ترین اصول در ارگونومی محیط کار، حفظ وضعیت بدنی مناسب است که در ادامه به برخی از نکات آن اشاره میکنیم:

• حفظ حالت طبیعی بدن به صورت نشسته و ایستاده بدون وارد شدن استرس و تنش به ماهیچه‌ها، تاندون‌ها، اعصاب و استخوان‌ها
• اجازه تحرک و کشش به بدن، زیرا داشتن فعالیت کاری طولانی مدت در یک حالت، سبب خستگی بدن و آسیب به آن می‌شود
• کاهش حرکات و نیروی اضافی و به حداقل رساندن تنش‌های تماسی بدن

تنظیم نور، دما و شرایط محیطی

علاوه بر انتخاب درست تجهیزات و رعایت اصول مناسب فیزیکی، شرایط محیطی هم در بهبود بهره‌وری تاثیر می‌گذارند. موارد مختلفی از جمله وجود نور کافی، دمای مطبوع اتاق، وجود پنجره و تهویه مناسب جزو مهم‌ترین عوامل در روحیه و انگیزه کارمندان است. مثلا خیره شدن در صفحه رایانه در مدت طولانی، به طور عادی سبب خستگی چشم می‌شود. حال اگر نور کافی هم در اتاق وجود نداشته باشد، پس از مدت کوتاهی چشم دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌شود. بنابراین لازم است که تمامی ابزارها و عوامل دخیل در بهبود کار را مورد بررسی قرار دهید.

نتیجه گیری

ارگونومی علمی است که در همه جا وجود داشته و به منظور راحت‌تر شدن کارها و سلامت افراد به کار گرفته می‌شود. به همان اندازه که اجرای ارگونومی مطلوب سبب کاهش هزینه‌ها و ایمنی کارمندان می‌شود، همان‌قدر هم ارگونومی بد افراد را دچار صدمات و خطرات مختلفی می‌کند.

متاسفانه امروزه بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌ها، به رعایت اصول ارگونومی توجهی نکرده و با این کار، خود و کارمندان را در معرض خطرات و ضررهای زیادی قرار می‌دهند. اما اگر شما هم دغدغه سلامتی کارمندان را دارید و به دنبال بهره‌وری بیش‌تر در کارتان هستید، پیشنهاد می‌کنیم که حتما به دنبال کارشناس ارگونومیک برای شرکت خود باشید.

از طرفی ارگونومی، موضوعی کاملا تخصصی است که اجرای آن نیاز به تخصص و مهارت کافی دارد؛  از همین رو پیدا کردن فرد کاربلد در اجرای ارگونومی مناسب، کمی سخت است. اما اگر چنین شخصی را در اطرافتان نمی‌شناسید، می‌توانید به وب‌سایت پونیشا مراجعه کنید و مشاورانی را در این زمینه بیابید. علاوه بر این، پونیشا در انجام خدمات تایپ و انواع پروژه‌های دیگر هم به شما کمک می‌کند.

سوالات متداول