سیگار - صباح الدین علی

در هوایی نمناک و بارانی در بیاوغلی قدم میزدم. نزدیکی های نیمه شب بود.در خیابانها مست و پاتیلها، ماشینهایی روبروی بارها بودند. چند تایی زن آالمد با نگاههایی پیدرپی به پشت سر و قدم هایی تند به پیش رفته، یک نگهبان و یک پلیس سر خیابان بگومگو میکردند. قطرات درشت و پراکندهی باران که باگذر از جوار اعالنهای برقی، یک آن میدرخشیدند، هرکدام همچون دانهای تف بر زمین افتاده و وا رفته، آسفالت گلی را به حالتی چسبناکتر در میآوردند. کنار میدانی پهن، واقع بر سر یک چهارراه، متوجه دعوای چهار-پنج تا بچه شدم. از البالی صداهایی زیر ی که فحش خواهر و مادر میدادند وزوزی سوزناک پیچ یده و هردنگاهی جیغکی تیز به سوی آسمان خاکستری قد میکشید. با کمی نزدیک شدن، پابرهنهها، پیراهندریدههایی، چهار بچه راکه بزرگترینشان ده ساله باشد، در حال خاتمه دادن به دعوایی یافتم که از قرار سری دراز داشته. پسرکاستخواندرشتتر، دندانخرگوشی، موحن ا یی، با نگاهی عالمهوار، همراه با بچهای که بازویش را گرفته بود و میکشانیدش دور شده و در همین حال یکدرمیان برمیگشت و به پشتسر نگاه میکرد.کنج دیوار، کنار دهتایی روزنامه که بر گل و الی سرباالیی افتاده و پریشان شده بودند، پسرکی با چهرهای وحشتناک زرد، ریزه، دماغ سرباال، دماغش را گریان با پشت دستش پاک میکرد و بی اعتنا به اصرار رفیقش که کنارش مانده بود و میخواست روزنامه ها را از زمین جمع کند و میگفت: "پاشو، توئم بیا جمع کن بریم دیگه کمال!" موهای قهوهای رنگ روشنش را که بر صورتش ریخته بود کنار زده و از پشت سر خطاب به موحنایی که ده قدمی دور شده بود داد میکشید: "منتو رو حالیت میکنم، مادرخراب!" پسرک موحنایی با شنیدن این همینکه بازویشرا از دست رفیقش رهانید به عقب سرشدوید، کمال را که چشمانش از ترس گشاد شده بود و میخواست در برود، قدمشسه نشده گرفت، بدون هیچ تالشی، دندان به هم فشرد و زیر زبان فحشگویان، شروع کرد به کتک زدنش. پسرک همینطور که برای رها شدن تقال میکرد هایهای فریاد میزد، رفیقشروزنامههایی را که جمع کرده بود دوباره روی گل پرت اب کرده و خزید بینشان که: "کاریش نداشته باش، آقا اسدخان، من اینو میبرمش خونه!" و میخواست موحنایی را آرام کند، رفیق اسد هم با حالتی کالفه، دست در جیب شلوارش کرده و در دو سه قدمی تماشایشان میکرد. مردهایی که هرکدام با زنی در پهلویشان از خیابان میگذشتند با چرخش سر نگاهی به این سر و صدا میانداختند، بعد خندهکنان پی راهشان را میگرفتند و میرفتند. تنها، یک زن لنگان روس از آنهایی که در میخانه ها گل میفروشند بر آستانهی دکانی تکیه کرده، با چمانی گشاده بچه ها را نگاه میکرد. در چهرهاش هم وحشت، هم اندوهی غریب از جنس نگرانی نمایان بود. من با چند قدم پیشروی، به میان بچهها رفتم، یقه جفتشان را گرفتم و جداشان کردم، بعد با لحنی محکم به موحنایی گفتم: "یاال ببینم، بزن به چاک، خجالت نمیکشی تو؟". اسد یک آن با دقت مرا از نظر گذراند. نگاهی گذرا به چهرهام انداخت. از قرار چشم ش آب نخورد که چیزی نسیبش شود، که با حالتی سنگین و مغرور یواشیواش دور شد، اما چهار پنچ قدم انداخته بود که سرگرداند و گفت: "به اون حرومزادههه بگین حواسش به دهنش باشه!". کمال را که میخواست دوباره فحش بدهد ساکت کردم. به رفیقش که خم شده بود روزنامههای تمامن خیسیده را از زمین جمع کند گفتم: "پسرم ول کن، اونا دیگه به درد نمیخورن. پولشون هرچقدر بشه من میدم.". کمال کوچولو کمترین عالقهای به این پیشنهاد من نشان نداد. فقط زوزهکشان گریه میکرد و زیر زبان ش فحشهایی غیرقابل فهم میداد. ازش پرسیدم: "روزنامهها مال توئن؟" برای اولین بار صورتم را نگاه کرد، اما به سرعت متوجه شدم که چشمانش سویی ندارند و سرش پر است از افکاری دیگر. با تکرار سوالم با سرش جواب "آره." را داد، با نیمچه تکانی یقهاش را از دستم کشید، به ستون دکان کناری تکیه کرد و منتظر ماند. پسرک دیگر روزنامههای روی زمین را شماران، یک در میان سرش را بلند کرده و وارسیام میکرد. میدان خلوت شده بود. از بار کوچهی کناری صدای کمسوی موسیقی رقصی به گوش میرسید، کمال هرازگاهی دماغش را میکشید. آنیکی پا شد، با چشمانی ناباور به صورتم نگاه کرد و گفت: "هفت تا روزنامهس عمو، میشه چهل و دو کوروش!". بعدش طوری که گویی نگران جوابم باشد سرش را سمت رفیقش چرخاند و گفت: "بیا کمال، بریم دیگه!". از جیبم پنجاه کوروش درآوردم و سمتش دراز کردم و پرسیدم: "داداشین؟" "نه، بچهمحلیم!" "کجا میشینین؟" "توپخونه!" پول را در جیب کمال گذاشت و با گفتن "بیا دیگه کمال، پولو هم گرفتیم دیگه... بریم دیگه!..." بازویش را گرفت. ولی کمال دستش را محکم پس کشید و در همان وضعیت ماند. "سر چی دعواشون شد؟ سر روزنامه فروختن؟" "نه جونم، سر زلفیه!" "زلفیه کیه؟" "مال محلهی مائه. اولش با اسد بود. بعدش اومد با کمال. پسره دخترهرو کتکش میزد. سه روز، پنج روز، آخرش دختره به کمال پناه آورد..." "اسد بخاطر این عصبانیه؟" "اونشب تو خرابهی پشت سینما تو بغل هم مچشونو گرفته. زده دک و دهن دخترهرو داغون کرده ولی کمال در رفته. از اون روز افتاده دنبالش. میگه یبار دیگه با هم ببینتشون چاقوکشی میکنه." کمال را که به دیوار تکیه داده بود، چشم به گل والیخیابان، به گندآبهایی که قطره های درشت برشان افتاده و میتکیدند و نور زرد چراغ ها را منعکس میکردند دوخته بود نگاه کردم، بی حرکت ایستاده بود ب طوری که انگار هیچ یک ا ز آنچه بیخ گوششگفته شده است را نشنیده باشد. رفیقش دوباره شروع کرد به کشیدنش که: "بابا ب جنب دیگه کمال... منتظر چیای! بریم دیگه!" کمال با دستش هولش داد: "تو اگه میخوای بری یاال ... کاریت به کار من نباشه!" آنیکی لحظه با خودش فکر کرد، بعد در حالی که شانههایش را میتکاند گفت: "هرجوری راحتی!" و راه افتاد. از جلوی بار گذشت و از سراشیبی پایین رفت. من نزدیک کمال شدم، پنجاه کوروشدیگر سویش دراز کردم و گفتم: "بیا کمال، اینم بگیرش برو خونهتون بگیر بخواب دیگه!". بعد از اینکه پول را گرفت و در جیبش گذاشت با تردد چند قدمی انداخت. بعد کنار سراشیبی همانطور محو ایستاد و منتظر ماند. دیری بود که ساعت نیمهشب را گذشته بود. درست و حسابی زیر باران خیس شده بودم. از پسرکدور شدم، به سراشیب آنطرفی که رسیدم، صدای موسیقی رقصی که از کوچه کناری به گوش میرسید واضحتر شد. سرم را که چرخاندن، در بار را دیدم که باز شد و دو جوان مست بیرون آمدند، آویزان به هم سالنهسالنه رفتند به سمت جاده. کمال هنوز کناری ا یستاده، اما با دقت به در بار نگاه میکرد. همین که مستها دور شدند، دوید آنجا، سمت زمین خم شد، ته سیگاری را که کمی پیش آنهایی که میرفتند به زمین انداخته بودند را برداشت و با پاک کردن گل و الیش ب ر دهانش گذاشت، چند کام پیدرپی گرفت، از دور برق انداختن چشمانش را میدیدم. با قدمهایی تند سمت من میآمد اما احتماال حواسش نبود که نگاهش میکنم. وقتی از جلویم رد میشد خم شدم و آرام بازویش را گرفتم که: " چیه اون کمال؟".با گفتن "تو این سن و سال سیگار میکشی؟" از کنار چشمش نیمنگاهی به صورتم انداخت، دستش را کشید، محکم کنارم زد و گفت:"سیکتیر بابا!" دود سیگارش را که فرتفرت میکشید محکم بیرون دمید؛کالفه، با قدمهایی تند و رد پاهای برهنهاش که بر آسفالت گلی بر جای میگذاشت در یکی از کوچه های چرا غان و تنهای بیاوغلی محو شد.

Cıgara

Cıvık, yağmurlu bir havada Beyoğlu’nda yürüyordum. Vakit gece yarısına yaklaşmıştı. Sokaklarda sarhoşlar, barların önünde otomobiller vardı. Birkaç saçı boyalı kadın sık sık arkalarına bakarak çabuk adımlarla yürüyor, bir bekçi ile bir polis sokağın başında münakaşa ediyordu. Elektrikli ilanların önünden bir an aydınlanıp geçen iri, seyrek yağmur damlaları yere birer tükürük gibi düşüp yayılıyor, çamurlu asfaltı daha yapışkan bir hale getiriyordu. Bir dörtyol ağzındaki genişçe bir meydanın kenarında dört beş çocuğun kavga ettiğini gördüm. Anaya avrada söven ince seslerin arasına acı bir vızıldama karışıyor, arada sırada keskin bir çığlık, boz renkli gökyüzüne doğru yükseliyordu. Biraz yaklaşınca, yalınayak, yırtık gömlekli, en büyüğü on yaşında kadar dört çocuğun, epeyden beri sürdüğü anlaşılan bir kavgayı bitirmek üzere olduklarını anladım. Biraz irice yapılı, fırlak dişli, kırmızı saçlı, çok bilmiş bakışlı bir oğlan, kendisini kolundan tutup sürüklemeye çalışan bir çocukla birlikte uzaklaşıyor, bu arada ikide bir arkasına dönüp bakıyordu. Duvarın dibinde, kaldırımın çamurlarına düşüp dağılmış beş on gazetenin yanında duran kor- 68 kunç derecede sarı yüzlü, ufak, kalkık burunlu bir çocuk, burnunu elinin tersine silerek ağlıyor ve yanında kalıp yerdeki gazeteleri toplamak isteyen arkadaşının: “Haydi, sen de topla da, artık gidelim Kemal!” diye ısrar edişine kulak asmadan, suratına dökülen açık kahverengi saçlarını eliyle iterek, beş on adım kadar uzaklaşmış olan kırmızı saçlının arkasından: “Ben sana gösteririm, orospu evladı!” diye bağırıyordu. Kırmızı saçlı bunu duyunca kolundaki arkadaşını silkelediği gibi geri koştu, korkudan büyümüş gözlerle kaçmak isteyen Kemal’i daha üç adım atmadan yakaladı, hiç telaş etmeden, sadece dişlerini sıkıp küfürler mırıldanarak, rastgele tokatlamaya başladı. Kurtulmak için çırpınan oğlan avaz avaz bağırıyor, yerden topladığı gazeteleri tekrar çamura fırlatan arkadaşı araya girip: “Sen ona uyma, Esad ağabey, ben onu eve götürürüm!” diye kırmızı saçlıyı teskine uğraşıyor, Esad’ın arkadaşı ise, canı sıkılmış bir halde ellerini pantolonunun ceplerine sokmuş, iki üç adım uzaktan seyrediyordu. Sokaktan, yanlarında birer kadınla geçen insanlar bu gürültüye başlarını çevirip bakıyorlar, sonra gülüşerek yollarına gidiyorlardı. Yalnız, meyhanelerde çiçek satan topal bir Rus kadın bir dükkân camekânına dayanmış, iri gözlerle çocuklara bakıyordu. Yüzünde hem dehşet, hem meraka benzeyen garip bir gerilme vardı. Ben birkaç adım ilerleyerek çocukların arasına girdim, ikisini de yakalarından tutup ayırdım, sonra kırmızı saçlıya: “Hadi bakalım, çek arabanı, utanmıyor musun?” diye sertçe söyledim. Esad beni bir an dikkatle süz- 69 dü. Yüzüme doğru kaçamak bir göz attı. Nedense gözüne kestirememiş olacak ki, ağır ve gururlu bir edayla yavaş yavaş uzaklaştı, fakat dört beş adım gittikten sonra başını çevirerek: “Söyleyin o piçe de ağzını tutsun!” dedi. Yeniden küfürlere başlamak üzere olan Kemal’i susturdum. Her tarafı ıslanmış olan gazeteleri toplamak için yere eğilen arkadaşına: “Bırak çocuğum, artık onlar bir işe yaramaz. Kaç para ise ben vereyim!” dedim. Küçük Kemal benim bu teklifime en küçük bir alaka bile göstermedi. Sadece vızıldayarak ağlıyor, anlaşılmaz küfürler mırıldanıyordu. “Gazeteler senin mi?” diye sordum. İlk defa olarak yüzüme baktı, ama hiç görmeyen gözlerle baktığını ve bu sırada kafasının çok başka şeylerle dolu olduğunu derhal fark ettim. Sorduğumu tekrarlayınca başıyla “Evet!” diye işaret etti, hafifçe silkinerek yakasını elimden kurtardı, kenardaki dükkânın çıkıntılı köşesine dayanarak sessizce bekledi. Öteki çocuk yerdeki gazeteleri sayıyor; ikide birde gözlerini kaldırıp beni süzüyordu. Meydan tenhalaşmıştı. Yan sokaktaki bardan hafif bir dans müziği işitiliyor, Kemal ara sıra burnunu çekiyordu. Öteki doğruldu, inanmaz gözlerle yüzüme bakarak: “Yedi gazete amuca, kırk iki kuruş eder!” dedi. Sonra, sanki cevabımdan korkarmış gibi başını arkadaşına çevirdi: “Hadi Kemal, gidelim artık!” dedi. Cebimden bir elli kuruş çıkarıp uzattım: “Kardeş misiniz?” diye sordum. “Hayır, bir mahalleliyiz!” “Nerede oturuyorsunuz?” “Tophane’de!” 70 Parayı Kemal’in cebine koydu: “Hadi be Kemal, aldık parayı işte... gidelim artık!..” diye ötekinin kolundan tuttu. Fakat Kemal şiddetle elini çekti, aynı vaziyette kaldı. “Ne diye kavga ettiler? Gazete satmaktan mı?” “Yok canım, Sulbiye yüzünden!” “Sulbiye de kim?” “Bizim mahallede. Önce Esad’ı dost tutuyordu. Sonra Kemal’e döndü. Öteki boyna kıza dayak atıyordu. Üç gün, beş gün, en sonunda kız Kemal’e kaçtı. “Esad buna mı kızdı?” “Geçen akşam sinemanın arkasındaki arsada üst üste yakalamış. Kızın ağzını yüzünü paçavraya çevirdi ama, Kemal kaçmış. O günden beri arkasını kovalıyordu. Bir daha konuştuklarını görürsem bıçaklarım, diyor!” Duvara dayanıp gözlerini sokağın çamuruna, sarı ışıkların aksettiği ve iri damlaların düşüp noktaladığı pis sulara diken Kemal’e baktım, kulağının dibinde anlatılanları hiç duymamış gibi hareketsiz duruyordu. Arkadaşı onu tekrar çekelemeye başladı: “Hadisene be Kemal... ne bekliyorsun be! Gidelim be!” Kemal onu eliyle itti: “Sen gideceksen git ulan! Bana karışma!” Öteki bir an düşündü, sonra omuzlarını silkerek: “Canın isterse!” dedi, yürüdü. Barın önünden geçerek yokuştan aşağıya doğru uzaklaştı. Ben Kemal’e sokuldum, bir elli kuruş daha uzatarak: “Hadi Kemal, bunu da al da git evine yat artık!” dedim. 71 O, parayı cebine koyduktan sonra tereddütle birkaç adım attı. Sonra kaldırımın kenarında aynı şekilde dalgın, durup beklemeye başladı. Vakit gece yarısını çoktan geçmişti. Yağmurda adamakıllı ıslanmıştım. Çocuğun yanından uzaklaştım, karşı kaldırıma vardığım zaman, yan sokaktan gelen dans müziği sesleri kuvvetlendi. Başımı çevirince, barın ışıklı kapısı açılıp dışarıya iki sarhoş delikanlının çıktığını gördüm, birbirlerine yaslanarak sallana sallana caddeye doğru yürüdüler. Kemal hâlâ köşede duruyor, fakat barın kapısına dikkatle bakıyordu. Sarhoşlar uzaklaşır uzaklaşmaz oraya koştu, yere eğildi, biraz evvel çıkanların attığı bir cıgara izmaritini alıp eliyle çamurunu temizleyerek ağzına götürdü, sıkı sıkı birkaç nefes çekti, gözlerinin parladığını uzaktan görüyordum. Hızlı adımlarla benim tarafıma yürüyor, ama benim oradan kendisine baktığımı herhalde görmüyordu. Önümden geçerken eğildim, yavaşça kolunu tutarak: “Ne o, Kemal?” dedim. “Bu yaşta cıgara mı içiyorsun?” Yüzüme şöyle yandan bir baktı, kolunu kurtardı, sonra beni şiddetle bir kenara itip: “Hastir ulan!” dedi, hızlı hızlı çektiği cıgaranın dumanını sert sert üfledi; gergin, çabuk adımlarla ve çıplak tabanlarının izini kaldırımın çamurlu asfaltında bırakarak, Beyoğlu’nun ışıklı, tenha sokaklarından birine daldı, kayboldu.